آمار کنکور کارشناسی‌ ارشد نشان می‌دهد که بیش از 900 هزار نفر داوطلب ورود به مقطع کارشناسی‌ارشد در کشور وجود دارد. این درحالیست که ظرفیت کل آموزش عالی کشور اعم از دانشگاه‌های دولتی، پیام‌نور و آزاد اسلامی برای پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد نزدیک 90 هزار نفر است یعنی کمتر از 10 درصد متقاضیان ورود به مقطع کارشناسی‌ارشد در دانشگاه‌های داخل کشور پذیرش می‌شوند.

در تشریح میزان پذیرش داوطلبان ورود به مقطع دکتری نیز همین بس که 127 هزار نفر داوطلب اولین آزمون نیمه متمرکز دکتری بودند که از میان آنها 5 هزار و 600 نفر پذیرش می‌شوند. 

گزارش یک دستگاه رسمی حاکیست از آغاز سال 90 تا پایان دهم اردیبهشت ماه امسال 175 جوان ایرانی که از نظر نظام وظیفه مشمول حساب می‌شدند و بالغ بر نیمی از آنها در سن 22 سالگی قرار دارند برای تحصیل با هزینه شخصی در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری از کشور خارج شدند. در این بازه زمانی 40 روزه 90 نفر از آنها برای تحصیل در مقطع فوق‌لیسانس و 85 نفر برای تحصیل در مقطع دکتری از کشور خارج شده‌اند.

این داوطلبان تحصیل در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری به ترتیب دانشگاه‌های آمریکا، کانادا، انگلستان، استرالیا، آلمان، مالزی و ایتالیا را برای ادامه تحصیل انتخاب کرده و حدود 25 درصد آنها موفق به دریافت بورسیه تحصیلی از دانشگاه‌های این کشورها شده‌اند یعنی هزینه تحصیل‌شان توسط دانشگاه خارجی پرداخت می‌شود.

بر اساس این گزارش، در بازه زمانی 11 اردیبهشت ماه تا 21 خرداد ماه امسال یعنی طی 40 روز 385 نفر که از نظر سازمان وظیفه عمومی نیروی انتظامی مشمول بوده و برای خروج از کشور دچار مشکلات نظام وظیفه‌ای بوده‌اند خواستار رفع مشکل‌شان برای خروج از کشور جهت تحصیل با هزینه شخصی در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری شده‌اند که تا کنون فقط 200 نفر از آنها موفق به اعزام شده و بقیه نیز پس از رفع مشکل، موفق به خروج از کشور می‌شوند.

بنابراین از آغاز سال 90 تا پایان 21 خرداد ماه امسال 560 نفر از مردانی که دارای مشکل خروج از کشور به لحاظ خدمت نظام وظیفه بوده و از طرفی متقاضی خروج از کشور با هزینه شخصی برای تحصیل در مقاطع کارشناسی‌ارشد یا دکتری بوده‌اند شناسایی شده‌اند.

مراجع رسمی آماری از تعداد زنان یا مردانی که مشکل خدمت سربازی ندارند و برای ادامه تحصیل از کشور خارج می‌شوند ندارند اما رصدکنندگان وضعیت خروج از کشور جوانان ایرانی معتقدند اگر آمار مردانی که با وجود داشتن مشکل خدمت سربازی قصد خروج از کشور برای ادامه تحصیل را دارند در 5/2 ضرب شود تعداد تقریبی ایرانیانی که برای ادامه تحصیل از کشور خارج می‌شوند به دست می‌آید.

دولت همواره اعلام کرده که سیاست افزایش دوره‌های تحصیلات تکمیلی را پیگیری می‌کند. گفتنی است بر اساس برنامه پنجم توسعه 30 درصد دوره‌های دانشگاه‌ها باید به تحصیلات تکمیلی اختصاص پیدا کند و بر اساس همین قانون باید امکان ادامه تحصیل 20 درصد از فارغ‌التحصیلان کارشناسی در دوره‌های کارشناسی‌ارشد در هر سال فراهم شود.

کامران دانشجو - وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نیز در گفتگویی بر توسعه تحصیلات‌تکمیلی به عنوان یکی از برنامه‌های جدی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تاکید کرد و گفت: ظرفیت آموزش عالی کشور برای پذیرش دانشجویان مقاطع تحصیلات‌تکمیلی افزایش یافته اما با توجه به نیاز کشور باید بهتر و بیشتر از پتانسیل و توان اعضای هیأت‌علمی ‌و امکانات دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها برای توسعه دوره‌های تحصیلات‌تکمیلی و افزایش پذیرش دانشجو در این دوره‌ها استفاده کنیم.

کامران دانشجو با بیان اینکه اعضای هیأت‌علمی دانشگاه‌ها ظرفیت‌هایی مجرب هستند گفت: در گذشته بر اساس یک سری رویه‌های ناصحیح برای اعضای هیات‌علمی محدویت ایجاد کرده‌اند که فقط یک یا دو دانشجو را در مرحله نگارش رساله و پایان‌نامه راهنمایی کنند که این محدودیت‌های بیش از اندازه و سلیقه‌ای شور وجود دارد، حتی در معتبرترین دانشگاه‌های دنیا نیز مرسوم نیست.

وی با تاکید بر اینکه ظرفیت دانشگاه‌های کشور برای پذیرش  دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی بیش از میزان پذیرش فعلی است گفت: برنامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری این است که ‌نه تنها دانشگاه‌های مادر بلکه همه دانشگاه‌ها دوره‌های تحصیلات تکمیلی را دایر کنند و به این ترتیب هم دانشجویان داوطلب را بیشتر پذیرش کنند و هم اساتید و اعضای هیات علمی بیش از پیش به کارهای تحقیقاتی و پژوهشی بپردازند و مشکلات و گره‌های حوزه‌های کاربرد را حل کنند، چراکه هم اساتید دانشگاه‌ها این ظرفیت و قابلیت را دارند و هم دانشجویان زیادی داوطلب دوره‌های تحصیلات‌تکمیلی هستند.

وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری افزود: پژوهشگاه‌های کشور با پذیرش دانشجوی دکتری پژوهش محور می‌توانند نقش مناسبی برای افزایش ظرفیت تحصیلات‌تکمیلی و کاربردی کردن تحقیقات علمی داشته باشند، البته دانشگاه‌های کشور می‌توانند به ازای هر 5 دانشجوی دکتری آموزش‌محور یک دانشجوی دکتری پژوهش‌محور پذیرش کنند؛ به‌ شرطی ‌که موضوع پایان‌نامه در جهت درخواست و رفع نیاز سازمان، نهاد یا دستگاه اجرایی ‌به عنوان کارفرما باشد.